Licht en Schaduw
‘Appels’ - aquarel op papier
De Kracht van Diepte en Contrast in Jouw Kunst
Licht en schaduw zijn onmisbare elementen in kunst.
Ze vormen de kern van diepte en volumes in een werk en spelen een cruciale rol in de emotionele lading ervan.
In dit artikel duiken we dieper in de magie van licht en schaduw, met praktische tips en technieken die jouw tekeningen en schilderijen tot leven kunnen brengen.
Inhoud
De Anatomie van Licht en Schaduw
Om licht en schaduw effectief te kunnen gebruiken, is het nuttig om een aantal basisbegrippen te begrijpen.
Elk onderdeel draagt bij aan de realistische en driedimensionale uitstraling van je kunstwerk. In de volgende paragrafen leg ik de belangrijkste termen uit.
Drawing Tutorial - Understanding Light & Shadows - Design Cuts - video Engels gesproken - 3:26 min.
Basic rules of light and shadow for drawing _ Beginner's Tutorial - Peonypain - video Engels gesproken - 7:54 min.
‘Bij de parkeermeter’ - aquarel op papier
Lichtbron
De lichtbron is de oorsprong van het licht in je compositie.
Dit kan zonlicht zijn, een lamp of zelfs kaarslicht.
De positie, intensiteit en richting van de lichtbron bepalen waar de schaduwen en hooglichten op je object vallen.
Door bewust de locatie van je lichtbron te kiezen, kun je het hele karakter van je kunstwerk beïnvloeden. Zo geeft direct bovenlicht vaak een dramatisch effect, terwijl zijlicht texturen en details benadrukt.
Hooglicht
Hooglicht is het helderste deel van een object dat het dichtst bij de lichtbron ligt en direct licht reflecteert.
Het hooglicht verschijnt op plaatsen waar het licht het sterkst wordt weerkaatst.
In schilderijen en tekeningen worden deze delen vaak licht gehouden om volume en glans te suggereren. In een portret bijvoorbeeld zie je hooglichten vaak op het puntje van de neus of op de jukbeenderen.
‘Aangespoeld’ - walvis in de binnentuin van het Museum Guislain - inkt en aquarel op papier
Kernschaduw
De kernschaduw is het donkerste deel van de schaduw, gelegen op het object zelf. Dit gebied ontvangt het minste licht.
Kernschaduwen geven je objecten een solide en tastbare uitstraling, en laten zien waar het object zelf afbuigt van het licht.
Door kernschaduwen nauwkeurig weer te geven, creëer je een krachtige illusie van diepte en ronding.
Gereflecteerd Licht
Gereflecteerd licht is het zwakke licht dat weerkaatst wordt door de oppervlakken rondom het object.
Hoewel het minder intens is dan het directe licht van de lichtbron, verzacht gereflecteerd licht de overgang tussen slagschaduw en kernschaduw.
Dit effect zie je bijvoorbeeld wanneer een bal op een lichte ondergrond ligt: er ontstaat een subtiel, licht gebied aan de rand van de schaduwkant van de bal.
Gereflecteerd licht voegt extra realisme toe, omdat het rekening houdt met de invloed van omliggende objecten en oppervlakken.
Slagschaduw
De slagschaduw is de schaduw die het object werpt op het oppervlak eronder of ernaast, zoals de grond of een muur.
Slagschaduwen variëren in intensiteit en richting afhankelijk van de positie van de lichtbron. Een lange slagschaduw, bijvoorbeeld, kan dramatiek toevoegen, terwijl een zachte, kortere slagschaduw zorgt voor een rustigere uitstraling.
Slagschaduwen zijn cruciaal om objecten te verankeren in hun omgeving, waardoor het werk als geheel meer overtuigt.
How to sketch cast shadows - product designer maker - video Engels gesproken - 8:55 min.
‘Rolmeter’ - Mixed media op papier
Sfeerschaduw
Sfeerschaduw is een zachte, minder geconcentreerde schaduw die het object en zijn omgeving omhult.
Het ontstaat door diffuus of indirect licht, en geeft een zachte, dromerige uitstraling aan het werk.
Sfeerschaduw is belangrijk om overgangen subtiel te maken en zorgt ervoor dat je kunstwerk niet ‘vlak’ aanvoelt. Dit effect zie je bijvoorbeeld bij een portret in zacht daglicht, waar de schaduwen rond het gezicht vloeiend en diffuus zijn, zonder harde overgangen.
Door deze onderdelen van licht en schaduw te begrijpen en toe te passen, kun je jouw werk niet alleen realistischer maken, maar ook de sfeer en emotie die je wilt overbrengen versterken.
Elk onderdeel van licht en schaduw heeft zijn eigen unieke rol en effect, en door ze te combineren, maak je een krachtig beeld dat diepte en dynamiek uitstraalt.
Soorten Licht: Van Diffuus tot Direct
Licht komt in verschillende vormen, en elke vorm heeft een uniek effect op je onderwerp.
Diffuus licht verzacht schaduwen en geeft een kalme uitstraling, terwijl direct licht zorgt voor harde, scherpe schaduwen die dramatiek toevoegen.
Zijlicht benadrukt texturen en zorgt voor een sterke driedimensionale uitstraling.
Experimenteer met verschillende lichtbronnen en ontdek hoe elk type licht jouw onderwerp beïnvloedt.
Natuurlijk versus Kunstlicht: De Invloed op Jouw Werk
Natuurlijk licht en kunstlicht bieden verschillende uitdagingen en voordelen.
Zonlicht kan veranderen gedurende de dag, wat dynamiek toevoegt, terwijl kunstlicht consistent is en je volledige controle geeft.
Experimenteer met beide om te zien welk effect ze op je werk hebben.
Light & Shadow | Art Basics - Dena Ackerman - video Engels gesproken - 8:41 min.
Werken met Meerdere Lichtbronnen
Een enkele lichtbron geeft helderheid en eenvoud, maar meerdere lichtbronnen kunnen een werk extra dimensie geven.
Door verschillende lichtbronnen te gebruiken, ontstaan er complexe schaduwen en hooglichten. Dit voegt realisme en een zekere mystiek toe aan je werk.
Waarneming als Sleutel
De beste manier om licht en schaduw te leren kennen, is door bewust te observeren.
Let op hoe het zonlicht valt op objecten in je omgeving en hoe de schaduwen veranderen in de loop van de dag.
Waarneming is je beste leraar: ga op ontdekkingstocht met je ogen en kijk, voel en begrijp hoe licht zich gedraagt.
How to Paint Sunlight - Ian Roberts - video Engels gesproken - 10:20 min.
How to Paint Dappled Light - James Gurney - video Engels gesproken - 8:37 min
STOP DOING THIS to Paint More Realistic Shadows in Watercolor - Matthew White - video Engels gesproken - 5:53 min
Kleur en Licht: Meer dan Grijstinten
Licht heeft invloed op kleur en schaduwen zijn zelden enkel grijs of zwart.
Experimenteer met koude en warme schaduwen; deze kunnen extra diepte en dynamiek toevoegen aan je werk. Een warme schaduw kan bijvoorbeeld een zonnige dag suggereren, terwijl een koele schaduw een kil gevoel oproept.
Finding the Color in the Shadows. - Ian Roberts - video Engels gesproken - 13:47 min.
Painting Shadows and Highlights - The Basics - Michael Schmitt - video Engels gesproken - 14:54 min.
Tips for Mixing Darks and Shadow Colors in Watercolor - Dragonfly Spirit Studio - video Engels gesproken - 3:55 min.
Contrasten Creëren: De Focus van Je Kunstwerk
Contrast is een krachtig hulpmiddel om aandacht te trekken en een bepaalde sfeer te creëren.
Een hoog contrast tussen lichte en donkere delen kan een krachtige focus in je werk vormen. Denk aan Caravaggio, die met zijn scherpe contrasten emoties en dramatiek in zijn schilderijen versterkte.
‘Bijna Herfst’ - inkt en grafitint op papier
Licht als Emotie: Stem de Sfeer van Je Werk af
Licht beïnvloedt de emotie die een kunstwerk uitstraalt.
Tegenlicht kan bijvoorbeeld een silhouet creëren en mysterie oproepen, terwijl een zacht, diffuus licht zorgt voor een dromerige sfeer.
Experimenteer met licht en ontdek hoe het emoties in jouw werk kan versterken.
Schaduwen en Licht in Portretten
In portretkunst is licht essentieel om de vormen en diepte van het gezicht weer te geven.
Observeer waar het licht vandaan komt en hoe het de botstructuren, huidtexturen en schaduwen rond de ogen, neus en mond beïnvloedt.
Dit zorgt ervoor dat het gezicht tot leven komt en een persoonlijkheid uitstraalt.
2 Beginners INSTANTLY Improve? How to draw what you see - Love Life Drawing - video Engels gesproken - 9:34 min.
Portrait Painting Tutorial - The 5 Essential Shadows of a Portrait - SIMPLIFY Drawing and Painting - video Engels gesproken - 9:36 min.
A simple way to make shadows in a portrait. By ben lustenhouwer - video Engels gesproken - 17:12 min.
‘Claude’ - acryl op doek - 30 × 40 cm.
Invloed van het Medium
Elke techniek en medium behandelt licht en schaduw anders.
Olieverf biedt bijvoorbeeld rijke, diepe schaduwen, terwijl aquarel luchtig en doorschijnend is.
Probeer verschillende media uit om te ontdekken welk effect jij het mooist vindt en het beste past bij jouw stijl.
Inspiratie uit de Geschiedenis en Hedendaagse Kunst
Door de eeuwen heen hebben kunstenaars geëxperimenteerd met licht en schaduw om hun werk dramatischer en levendiger te maken.
Grote meesters zoals Caravaggio en Rembrandt waren pioniers op dit gebied.
Caravaggio staat bekend om zijn gebruik van chiaroscuro, een techniek waarbij hij het contrast tussen licht en donker tot het uiterste dreef om dramatische scènes te creëren.
Zijn werken, zoals De Roeping van Mattheüs, tonen hoe licht een verhaal kan vertellen door alleen bepaalde delen van een compositie te verlichten, terwijl de rest in diepe duisternis gehuld blijft.
Rembrandt, aan de andere kant, gebruikte subtielere licht- en schaduweffecten om diepte en emotie te suggereren in portretten.
In zijn meesterwerken, zoals De Nachtwacht, kun je zien hoe hij licht gebruikt om de focus te leggen op specifieke figuren, waardoor ze bijna uit het doek lijken te springen.
Rembrandts zorgvuldige gebruik van schaduw geeft een gevoel van tijdloosheid en maakt zijn portretten uiterst levendig.
Inspiratie van Hedendaagse Kunstenaars
Naast deze oude meesters zijn er ook hedendaagse kunstenaars die bekend staan om hun meesterlijke gebruik van schaduwen. Hier zijn enkele voorbeelden:
Hoewel Van Gogh vooral bekend is om zijn expressieve penseelstreken en levendige kleuren, speelde licht ook een belangrijke rol in zijn werk.
In schilderijen zoals De Sterrennacht creëerde hij een dramatisch contrast tussen het gloeiende, hemelse licht van de sterren en de diepe schaduwen van het dorp eronder.
Zijn gebruik van schaduw was niet zozeer bedoeld om realisme na te bootsen, maar om een emotionele impact te creëren die zijn innerlijke wereld weerspiegelde.
Jeremy Mann
Jeremy Mann is een Amerikaanse schilder die bekend staat om zijn sfeervolle stadsgezichten en portretten.
Hij maakt vaak gebruik van dramatische contrasten tussen licht en schaduw om een intense atmosfeer te creëren.
Zijn schilderijen, vaak uitgevoerd in rijke, gedempte kleuren, tonen steden die baden in het mysterieuze licht van de avond of schemering, waarbij het spel van licht op natte trottoirs en donkere gebouwen bijzonder indrukwekkend is.
Alyssa Monks
Alyssa Monks schildert realistische en emotionele portretten, vaak met een sterke focus op licht en transparantie.
In haar werken speelt ze met schaduwen en licht dat door oppervlakken zoals glas en water schijnt, waardoor complexe en fascinerende effecten ontstaan.
Ze onderzoekt hoe licht kan vervormen en de menselijke vorm kan verzachten, en creëert zo beelden die zowel realistisch als dromerig aanvoelen.
Colleen Barry
Colleen Barry is een hedendaagse figuratieve schilder die klassieke technieken combineert met een moderne interpretatie van licht en schaduw.
Haar portretten en stillevens tonen een diep begrip van hoe licht kan modelleren en volume kan geven aan vormen. Ze maakt gebruik van zachte overgangen en dramatische contrasten om haar onderwerpen een bijna tastbare aanwezigheid te geven.
Andrew Tischler
Andrew Tischler, een Australische kunstenaar, staat bekend om zijn hyperrealistische schilderijen die licht op een indrukwekkende manier weergeven.
Of hij nu landschappen, dieren of portretten schildert, zijn werk toont een scherp oog voor de subtiele veranderingen in licht en schaduw. Tischler besteedt veel aandacht aan hoe natuurlijk licht zijn onderwerpen vormt, wat een diep gevoel van realisme en levendigheid aan zijn schilderijen toevoegt.
Nick Alm
De Zweedse schilder Nick Alm maakt figuratieve schilderijen die een gevoel van mysterie en introspectie oproepen.
Hij gebruikt licht en schaduw om scènes met een dromerige, soms surrealistische sfeer te creëren.
Zijn werk toont vaak groepen mensen in interactie, waarbij het licht het verhaal en de emoties versterkt. Alm’s subtiele gebruik van schaduw geeft diepte en intimiteit aan zijn schilderijen.
Deze Amerikaanse kunstenaar staat bekend om zijn installaties die spelen met perceptie, licht en ruimte.
Turrell gebruikt schaduwen en licht om illusies te creëren die het begrip van de kijker uitdagen. Zijn werk, zoals de serie Skyspaces, laat mensen nadenken over de relatie tussen licht, ruimte en de natuur. De schaduwen in zijn kunst zijn net zo belangrijk als het licht, en de ervaring van zijn werken is vaak een meditatieve reis.
Deze Deense-IJslandse kunstenaar maakt grootschalige installaties waarin licht en schaduw een cruciale rol spelen.
In werken zoals The Weather Project in Tate Modern creëerde hij een illusie van een zon die mensen niet alleen visueel, maar ook emotioneel beïnvloedde. Hij gebruikt licht en schaduw om onze perceptie van ruimte en tijd te transformeren en ons bewust te maken van hoe licht onze beleving kan vormen.
Blijf Leren van Meesters
Of je nu geïnspireerd bent door de dramatische chiaroscuro van Caravaggio, de subtiele portretbelichting van Rembrandt, of de moderne installaties van Eliasson en Turrell, elk van deze kunstenaars laat zien hoe krachtig licht en schaduw kunnen zijn.
Analyseer hun werk, observeer hoe zij deze elementen gebruiken om emotie, diepte en beweging te suggereren, en experimenteer met deze technieken in je eigen kunst.
Laat je inspireren, maar blijf altijd zoeken naar je eigen stem. Het is deze combinatie van leren van de meesters en experimenteren met jouw eigen interpretatie die jouw kunst uniek maakt en je helpt om verhalen te vertellen die de kijker bijblijven.
Eenvoudige Oefeningen voor Diepgaand Inzicht
Het leren begrijpen van licht en schaduw begint met het oefenen op eenvoudige geometrische vormen zoals bollen, kubussen en cilinders.
Door je te concentreren op deze basiselementen, kun je op een gestructureerde manier leren hoe schaduw en licht samenwerken om een gevoel van volume en driedimensionaliteit te creëren.
Stap 1: Begin met een Bol
Een bol is ideaal om de subtiele overgangen van licht naar schaduw te leren herkennen.
Teken een bol op papier en stel je een lichtbron voor die van één kant komt, bijvoorbeeld van linksboven.
1. Hooglicht: Bepaal eerst waar het licht het sterkst op de bol valt. Dit punt, het hooglicht, markeer je met een helder, wit of licht gedeelte.
2. Kernschaduw: Schaduw de tegenovergestelde kant van de bol, waarbij je een vloeiende overgang creëert tussen licht en donker. Het donkerste deel van de schaduw, de kernschaduw, bevindt zich meestal in het midden van de schaduwzijde.
3. Gereflecteerd licht: Voeg een lichte waas toe net naast de kernschaduw, waar licht dat van de ondergrond weerkaatst, op de bol valt. Dit helpt de bol van de ondergrond los te maken en meer realisme te geven.
4. Slagschaduw: Teken een slagschaduw onder de bol, rekening houdend met de richting van de lichtbron. De slagschaduw moet het donkerst zijn dicht bij de bol en geleidelijk vervagen naarmate hij zich verder uitstrekt.
Stap 2: Experimenteer met een Kubus
Een kubus laat je werken met harde, duidelijke schaduwlijnen.
Hier zijn de overgangen tussen licht en schaduw niet vloeiend, zoals bij een bol, maar scherp en hoekig.
1. Verlicht vlak: Kies een zijde van de kubus die direct door het licht wordt beschenen; dit blijft het lichtste vlak.
2. Middelste schaduwvlak: Het vlak dat van de lichtbron af buigt, teken je met een middentoon. Dit vlak is minder helder dan het verlichte vlak, maar niet zo donker als de kernschaduw.
3. Donkerste vlak: Het vlak dat het verste van de lichtbron af ligt, wordt het donkerst. Deze variatie in toonwaarden zorgt ervoor dat de kubus driedimensionaal lijkt.
4. Slagschaduw: Teken een scherpe, hoekige slagschaduw naast de kubus, die de structuur van de vorm weerspiegelt. Let ook hier op de lichtbron voor de juiste richting en lengte van de slagschaduw.
Stap 3: Probeer een Cilinder
Een cilinder combineert aspecten van zowel bollen als kubussen, met zowel zachte als scherpe schaduwen.
1. Hooglicht: Het hooglicht loopt verticaal langs de zijkant van de cilinder, afhankelijk van de lichtbron.
2. Schaduwzijde: De schaduw loopt parallel met het hooglicht, met een geleidelijke overgang van licht naar donker.
3. Ronde slagschaduw: Voeg een slagschaduw toe die de ronding van de cilinder volgt. Denk hierbij aan hoe het licht zich rond de vorm buigt en hoe het de slagschaduw vormt.
Tips voor de Oefeningen
- Werk in lagen: Begin met lichte schaduwen en bouw de donkerdere tonen langzaam op. Dit helpt om meer controle te krijgen over de diepte van je schaduwen.
- Gebruik verschillende potloodsoorten: Voor zachte overgangen kun je een 2B of 4B potlood gebruiken, terwijl een HB of harder potlood geschikt is voor fijne lijnen en details.
- Experimenteer met lichtbronnen: Varieer de positie van je lichtbron (boven, zijwaarts, of onder) om te zien hoe de schaduwen veranderen. Dit geeft je een beter begrip van hoe licht vormen beïnvloedt.
Door deze oefeningen regelmatig te doen, zul je merken dat je gevoel voor licht en schaduw verbetert.
Uiteindelijk kun je deze vaardigheden toepassen op complexere onderwerpen, zoals menselijke figuren of landschappen.
Denk eraan: het is een proces van geduldig oefenen en ontdekken, en elke stap brengt je dichter bij het beheersen van de magie van licht en schaduw!
Conclusie: Blijven Oefenen en Ontdekken
Licht en schaduw bieden een oneindig speelveld voor creativiteit en expressie.
Blijf oefenen, observeren en experimenteren. Stap uit je comfortzone en ontdek de vele mogelijkheden die licht en schaduw jouw kunst kunnen bieden.
Jouw werk wordt er niet alleen technischer van, maar ook emotioneel krachtiger en indrukwekkender. Dus pak je potlood of penseel, speel met licht en creëer meesterwerken!
***
Relevant Artikel in deze Blog
De Magie van Nachtscènes
Tips en Technieken voor het Schilderen van de Nacht
Verken deze Blog
Alles over Schilderen
Alle artikels in deze blog over schilderen. Want creatief schilderen is het kind in jou laten spelen.
