Kunst om de Kunst

Geschreven door Trui Gysseling

Creativiteit als Doel Op Zich

Ontdek hoe het concept van 'kunst om de kunst' je creatieve vrijheid kan vergroten en je inspireert om puur vanuit passie te creëren.

Inhoud

 

“L’Art pour l’Art” – oftewel kunst omwille van de kunst is een concept dat stelt dat kunst op zichzelf waarde heeft, zonder dat het een nuttige of morele functie moet dienen.

Dit idee, gepopulariseerd door de Franse schrijver Théophile Gautier in de 19e eeuw, kan bevrijdend zijn voor kunstenaars.

Het daagt je uit om kunst te maken puur omdat het mooi of uitdagend is, zonder je druk te maken over wat anderen ervan vinden of wat het “zou moeten betekenen”.

Inhoud

Historische Context: De Wieg van het Concept

In zijn voorwoord bij de roman Mademoiselle de Maupin (1835) schreef Gautier:

“Het enige dat echt mooi is, is dat wat nergens goed voor is; alles wat nuttig is, is lelijk.”

Hiermee zette hij zich af tegen het idee dat kunst altijd een praktisch of moreel doel moest hebben. Gautiers gedachtegoed bouwde voort op eerdere filosofische ideeën van Victor Cousin en Edgar Allan Poe. Poe benadrukte in zijn essay The Poetic Principle (1850) dat de pure liefde voor poëzie of kunst de hoogste vorm van waardering is.

Het idee verspreidde zich snel over Europa en daarbuiten.

In Engeland sloot het aan bij het estheticisme van Walter Pater en Algernon Charles Swinburne, terwijl het in Duitsland door Stefan George werd vertaald naar “Die Kunst für die Kunst”. In de Verenigde Staten inspireerde het de tonalisten, die zich verzetten tegen de traditie om kunst in dienst te stellen van religie of de staat.

Inhoud

Creativiteit: Vrijheid van Verwachtingen

Het idee van “L’Art pour l’Art” biedt je als kunstenaar een unieke kans om los te breken van verwachtingen.

In plaats van te streven naar een praktisch doel (vb. verkopen) of een specifieke boodschap, kun je je richten op het creatieve proces zelf. Wat gebeurt er als je werkt zonder je zorgen te maken over het eindresultaat?

Een voorbeeld hiervan zie je in abstracte kunst.

Denk aan het werk van Wassily Kandinsky, een pionier in abstractie. Kandinsky’s schilderijen zijn geen representaties van de zichtbare wereld, maar een viering van kleur, vorm en compositie. Hij liet zich leiden door innerlijke impulsen in plaats van een verhaal of boodschap.

Inhoud

Houtskool op papier - 20 × 20 cm.

Kunstenaars die Kunst om de Kunst Toepasten

Het idee van kunst om de kunst werd in de 19e eeuw krachtig uitgedragen door kunstenaars die esthetiek boven moraal of politiek stelden. Voor hen hoefde kunst geen boodschap of nut te hebben. De schoonheid op zich was voldoende.

James Whistler
De Amerikaanse schilder James McNeill Whistler benadrukte het visuele en atmosferische karakter van kunst.

Zijn schilderij Nocturne in Black and Gold: The Falling Rocket roept een dromerige sfeer op met subtiele kleurtonen en wazige vormen, los van een verhalend of symbolisch doel. Whistler verdedigde het idee dat visuele kunst eerder verwant is aan muziek dan aan literatuur: een compositie van tonen en kleuren die bedoeld is om gevoelsmatig ervaren te worden.

Dante Gabriel Rossetti
Als lid van de Pre-Raphaelite Brotherhood combineerde Rossetti poëzie en schilderkunst, met een sterke nadruk op schoonheid, mysterie en zinnelijkheid.

Hoewel zijn werk vaak historische of mythische thema’s aanraakt, is de vorm, het zinnelijke kleurgebruik en de dromerige gezichten, minstens zo belangrijk als de inhoud. Voor Rossetti was schoonheid een waarde op zichzelf.

Théophile Gautier
Gautier was een van de eerste schrijvers die l’art pour l’art expliciet verdedigde.

In zijn roman Mademoiselle de Maupin stelt hij dat kunst geen enkele moraal of maatschappelijke boodschap nodig heeft. Zijn stijl is zintuiglijk en speels, een verzet tegen de morele ernst van veel toenmalige literatuur. Gautier geloofde dat de enige plicht van de kunstenaar was om schoonheid te scheppen.

Oscar Wilde
Wilde borduurde voort op Gautier en gaf het idee een speelse, ironische wending.

In zijn essay The Decay of Lying beweerde hij dat kunst niet de werkelijkheid moet weerspiegelen, maar juist moet ontsnappen aan die werkelijkheid. Kunst was volgens hem een leugen die de waarheid verraadt: mooier, interessanter en waardevoller dan het echte leven.

Inhoud

‘Bloemen’- acryl op papier - 30 × 30 cm.

Ook in de moderne kunst leeft het idee voort

Hoewel het begrip l’art pour l’art vaak geassocieerd wordt met de 19e eeuw, blijft het invloedrijk. Ook moderne en hedendaagse kunstenaars keren zich regelmatig af van functionaliteit en betekenis.

Marcel Duchamp
Duchamp is beroemd om zijn readymades, alledaagse objecten die hij tot kunst verhief, zoals een urinoir (Fountain, 1917).

Hij ondermijnde het idee dat kunst een traditionele vorm of een herkenbare betekenis moet hebben. Zijn werk is een spel met kunst als concept, vaak schijnbaar inhoudsloos, maar des te radicaler in zijn esthetische autonomie.

Yves Klein
De Franse kunstenaar Yves Klein ging nog een stap verder in het loslaten van inhoud.

Hij werkte met één kleur, het beroemde ultramarijnblauw (International Klein Blue), om een puur visuele en lichamelijke ervaring op te roepen. Zijn monochrome doeken hebben geen onderwerp en vragen de kijker om zich volledig onder te dompelen in kleur en gevoel. Ook zijn performances, zoals de Anthropometries, waarin hij naakte modellen gebruikte als levende penselen, benadrukken de directe esthetische beleving boven betekenis of moraal.

Mark Rothko
Hoewel vaak geïnterpreteerd als spiritueel of emotioneel geladen, wilde Rothko met zijn grote kleurvlakken vooral een directe, niet-verhalende ervaring oproepen.

Zijn schilderijen zijn meditatieve velden van kleur die symboliek en verhaal vermijden. Hij wilde dat de toeschouwer zich volledig zou verliezen in het kleurvlak, zonder iets te begrijpen, alleen maar te voelen. In die zin is zijn werk trouw aan het idee dat kunst niets hoeft uit te leggen.

Agnes Martin
Agnes Martin’s subtiele rasterwerken en zachte kleurvelden zijn een toonbeeld van eenvoud en stilte.

Haar werk is niet conceptueel of verhalend, maar draait om harmonie en innerlijke rust. Martin beschouwde haar schilderijen als uitdrukkingen van schoonheid en vrede, zonder dat ze ergens over gingen. Daarmee staat ze volledig in de traditie van l’art pour l’art, zij het op een bijna spirituele manier.

Gerhard Richter
De Duitse schilder Gerhard Richter speelt in zijn oeuvre met de grenzen tussen abstractie en figuratie.

In zijn abstracte werken laat hij het onderwerp volledig los en onderzoekt hij puur visuele elementen zoals kleur en textuur. Hoewel zijn werk soms gezien wordt als reflectie op de geschiedenis of fotografie, zijn veel van zijn schilderijen bewust vrij van betekenis, een viering van het schilderen zelf.

Anish Kapoor
Kapoor’s sculpturen, vaak monumentaal en intens gekleurd, nodigen uit tot een fysieke en zintuiglijke ervaring.

Denk aan zijn diepe pigmentbeelden of reflecterende installaties zoals Cloud Gate in Chicago. De betekenis ligt niet vast, en voor Kapoor is dat ook niet nodig. Zijn werken gaan over aanwezigheid en beleving, geen uitleg, alleen ervaring.

Deze kunstenaars laten zien dat het idee van l’art pour l’art springlevend is.

Van de poëtische Pre-Raphaelieten tot minimalistische of experimentele kunstinstallaties: steeds weer keren kunstenaars terug naar de vraag wat kunst tot kunst maakt, los van functie of boodschap.

Inhoud

Jouw Kunst en “L’Art pour l’Art”

Hoe kun je dit idee toepassen in je eigen creatieve proces? Begin klein:

  • Maak een tekening of schilderij zonder vooropgezet plan. Laat de lijnen, kleuren en vormen intuïtief ontstaan.

  • Probeer een nieuw medium uit, zoals houtskool, pastel of inkt, zonder je zorgen te maken over de uitkomst.

  • Stel jezelf de vraag: “Wat voelt goed om te maken?” in plaats van “Wat moet dit voorstellen?”

Inhoud

Kritiek en Reflectie

Hoewel “L’Art pour l’Art” veel kunstenaars heeft geïnspireerd, is het concept ook bekritiseerd.

Postkoloniale schrijvers stellen bijvoorbeeld dat het een eurocentrische visie op kunst weerspiegelt, terwijl anderen, zoals John Ruskin, betogen dat kunst een morele verantwoordelijkheid heeft.

Maar misschien zit de kracht van het idee juist in het feit dat het ruimte laat voor dialoog en persoonlijke interpretatie.

Inhoud

Een uitnodiging tot kijken om het kijken

De stroming l’art pour l’art herinnert ons eraan dat kunst niet altijd iets hoeft te “zeggen” of te “betekenen”.

Soms is kunst er gewoon om ervaren te worden, als kleur, vorm, klank of gevoel. In een tijd waarin kunst vaak politiek geladen is, biedt deze benadering een tegenwicht: een ruimte waar kijken en genieten centraal staan.

Misschien is dat ook een bevrijdende gedachte voor de kunstenaar zelf: dat schoonheid en beleving genoeg mogen zijn.

***

Verder lezen

Lees ook in deze blog

Verken deze blog

  • Andere Denkwerelden
    Benieuwd naar de diepere lagen van kunst en creativiteit? Deze pagina biedt een verzameling inspirerende artikelen die verder gaan dan de praktijk. Ontdek reflecties, filosofieën en nieuwe inzichten die je kijk op kunst verruimen en je creatieve denken prikkelen.

  • Terug naar de Blog - Homepage

Trui Gysseling
Volgende

De mythe van het gekwelde genie